อยุธยามีพระมหากษัตริย์ 33 พระองค์ ถ้านับขุนวรวงศา ฯ ด้วยก็ 34
คาใจ ขุนวรวงศาธิราชนี่แหละครับ บางตำราก็นับเป็นกษัตริย์ บางตำราก็ไม่นับ ทั้งๆที่ผ่านพิธีราชาภิเษกแล้ว
ที่มาก็คลุมเครือ ไม่แน่ชัด บ้างก็ว่าไปถึงเป็นหมอผี ยิ่งจุดจบของขุนวรวงศาฯ ต่างฝ่ายต่างบันทึก ยิ่งไม่ค่อยเหมือนกัน
นั่นสิครับทำไมถึงไม่นับ
มีบันทึกว่าการได้ขึ้นครองราช มาจากเรื่องเสียหายหลายเรื่อง เช่นเป็นชู้, ลอบวางยาพิษพระมหากษัตริย์พระองค์ก่อน
ส่วนฝ่ายที่เห็นว่าขุนวรวงศา สมควรนับเป็นกษัตริย์ อาจจะศึกษาจะบันทึกอื่น ๆ เช่นพระชัยราชาบาดเจ็บจากสงคราม และสวรรคตก่อนถึงศรีอยุธยา ข้อหาวางยาพิษจึงไม่เป็นความจริง รวมทั้งเทียบระยะเวลา ที่มองเห็นได้ว่าเป็นเรื่องของการมีสามีใหม่ ไม่ใช่การคบชู้
เราลองพิจารณาในสมมุติฐานทางรัฐศาสตร์
กรุงศรีอยุธยา มีปัญหาเรื่องเมืองลูกหลวง ตั้งแต่สมเด็จพระอินทราชา (เจ้านครอินทร์) ให้ลูก 3 คนไปครอง 3 เมือง แล้วก็มาแย่งราชสมบัติกัน เจ้าอ้าย เจ้ายี่ ชนช้างกันตายทั้งคู่ ส่วนเจ้าสามพระยา อยู่ไกลกว่าพี่ มาถึงช้าเลยได้ขึ้นครองราช
สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงแก้ปัญหานี้ด้วยการยกเลิกเมืองลูกหลวง เหลือเท่าที่จำเป็นจริง ๆ เท่านั้น ได้แก่พิษณุโลก
เมื่อพระชัยราชาขึ้นครองราช พระมหาธรรมราชาได้เป็นเจ้าเมืองพิษณุโลกแทน แต่เหมือนกับพระชัยราชาจะไม่ค่อยไว้ใจเท่าใดนัก จึงให้พระมหาธรรมราชาเป็นขุนพิเรนทรเทพ ซึ่งเป็นตำแหน่งขุนนางของอยุธยา คือเอาไว้ใกล้ตัว ทางพิษณุโลก น่าจะให้ปลัดเมืองปกครองไป ตรงนี้พระมหาธรรมราชาก็คงไม่พอใจเท่าใดนัก
เมื่อขุนวรวงศาขึ้นครองราช หัวเมืองเหนือกระด้างกระเดื่อง ขุนวรวงศาจึงมีคำสั่งเรียกเจ้าเมืองทั้งหมดเข้ามากรุงศรีอยุธยา ซึ่งอ่านเกมส์ได้ว่าจะถูกเปลี่ยนตัวแน่ จึงเกิดการรัฐประหาร โดยพระมหาธรรมราชาเป็นหัวหน้า ต่อจากนั้นฝ่ายชนะก็เป็นฝ่ายเขียนประวัติศาสตร์
แต่ถามว่าเมื่อยึดอำนาจสำเร็จ ทำไมถึงไม่ครองราชเอง ตรงนี้ตอบได้ว่าต้นทุนทางการเมืองทางอยุธยาของพระมหาธรรมราชายังไม่พอ จึงต้องหาผู้ที่มีต้นทุนทางการเมืองสูงกว่า แต่ต้องไม่เข้มแข็งมากนัก ไม่งั้นอาจจะถูกลดอำนาจซ้ำสอง จึงเป็นสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ เพราะตอนเกิดเรื่องทีแรก ก็ไม่สู้ หนีไปบวชแทน
แล้วทำไมพระมหาธรรมราชาถึงได้ขึ้นครองราชหลังเสียกรุง ตอบได้ว่าสถานการณ์เปลี่ยนไปแล้ว หลังเสียกรุงบุเรงนองเชิญสมเด็จพระมหินทราธิราชกับขุนนางที่เป็นศัตรูทางการเมืองของพระมหาธรรมราชาไปปรับทัศนคติที่พม่าเกือบหมดกรุง เปิดโอกาสให้พระมหาธรรมราชาตั้งขุนนางใหม่ขึ้นเอง ขนาดนั้น ตอนเกิดกบฎญาณพิเชียร (ขุนโกหก) และสามารถเอาชนะกองทัพของพระยาจักรีได้ พระมหาธรรมราชาก็เกือบจะทิ้งกรุงศรีอยุธยาไปตั้งรับที่พิษณุโลก พอดีญาณพิเชียรถูกทหารฝรั่งเล่นบทสไนเปอร์ ลอบสังหารได้เสียก่อน
